TEMEL PARÇACIKLAR

Evrendeki -sadece her yapıyı (maddeyi) değil- her olayı (örneğin elektromanyetik dalgaları) da meydana getiren, daha küçüğe bölünemeyen yapı taşları.

Fermiyon | Kuark | Lepton | Nötrino | Bozon | Ayar Bozonu | Foton | Higgs Bozonu | Graviton

BİLEŞİK PARÇACIKLAR

Hadron | Baryon | Mezon

Buçuklu spine sahip parçacıktır.

Belli bir zamanda sadece bir kuantum durumuna (aynı anda farklı yerlerde olabilme durumuna) karşılık gelebilen parçacıklardır. İki fermiyon aynı anda aynı kuantum haline sahip olamaz, sanki yalnız kalma eğiliminde gibidirler. Fermiyonunun kuantum halindeki bu katılığı veya direngenliği yüzünden, maddeyi (kütleyi) oluşturan olarak kabul edilir.

Bu yüzden iki ayrı fermiyon aynı yerde tanımlanmışsa her bir fermiyonun özelliği (örneğin spin sayısı) birbirinden farklı olmak zorundadır.

İki grup fermiyon vardır: Kuark ve Lepton. 6 Kuark + 6 Lepton + 6 anti Kuark + 2 anti Lepton olarak 12 temel fermiyon vardır.

KUARK

En temel parçacıklardandır. Yani kendilerini oluşturan başka parçacıklardan yapılmamışlardır.

Madde oluşturan parçacıklardır.

Spin (dönüşleri): 1/2
Elektrik yükü: 2/3 veya -1/3
Temel güçlerle etkileşim: Stadart fiziğin dört temel kuvveti olan elektromanyetizma, gravitasyon, güçlü etkileşim, zayıf etkileşimin tümüyle de etkileşirler.

Kuarklar elektrik yükü, renk yükü, spin ve kütle gibi çeşitli özelliklere sahiptir. Elektrik yükü temel yükün tamsayı katı olmayan tek temel tanecik ailesidir.

Kuarklar bir araya gelerek hadronlar olarak bilinen bileşik parçacıkları (örneğin proton ve nötronları) oluşturular.

Kuarklar, "renk hapsi" denilen bir olgu sebebiyle asla yalnız bir şekilde bulunmazlar; onlar sadece hadronlar dahilinde bulunabilirler. Bu sebeple kuarklar hakkında bilinenlerin çoğu hadronların gözlenmesi sonucunda elde edilmiştir.

Şimdilik bilinen altı kuark vardır. Her kuarkın ona karşılık gelen bir tane de antiparçacığı bulunur. Antikuark denilen bu parçacık kuarktan, sadece bazı özelliklerinin aynı büyüklükte fakat ters işaretli olması ile ayrılır.

Topluca kuarklar:
u, up (yukarı);
d, down (aşağı);
s, strange (tuhaf);
c, charm (büyülü);
b, bottom (dip);
t, top (tepe).

Up/Down, Charm/Strange ve Top/Bottom olarak daima çifttirler.

LEPTON

En temel parçacıklardandır. Yani kendilerini oluşturan başka parçacıklardan yapılmamışlardır.

Madde oluşturan parçacıklardır. Elektronlar (bileşenleri ve alt yapıları bulunmadığı için, en azından şimdilik böyle olduğuna inanıldığından) leptonların ilk jenerasyonudur.

Spin (dönüşleri): 1/2
Elektrik yükü: -1 veya 0
Temel güçlerle etkileşim: Zayıf nükleer kuvvet ile etkileşimdedirler.

Yüklü leptonlar ve nötr leptonlar olarak ikiye ayrılırlar. Yüklü leptonlar, elektron ve benzeri leptonlar, nötr leptonlar ise nötrino olarak adlandırılır.

Topluca leptonlar:
Elektron,
Elektron neutrino,
muon,
muon neutrino,
tau,
tau neutrino.

NÖTRİNO

En temel parçacıklardandır. Yani kendilerini oluşturan başka parçacıklardan yapılmamışlardır.

Spin (dönüşleri): 1/2
Elektrik yükü: 0
Temel güçlerle etkileşim: Zayıf kuvvet ve gravite ile etkileşimdedirler.
Elektriksel yüksüz olduklarından elektromanyetik kuvvetlerden etkilenmezler.
Güçlü etkileşim içinde yer almazlar.
Kütle: 0 (Bilinen diğer parçacıklardan daha küçük oldukları için 0 olarakkabul edilir).

Tüm bu nedenlerden dolayı Maddelerin içinden etkilenmeden geçebilirler.

Topluca nötrinolar:
Elektron nötrino,
muon nötrino,
tau nötrino, ve karşıtları.

BOZON

Tamsayı spine sahip parçacıklardır. Kuvvet ileten parçacıklardır.

Belli bir zamanda farklı bozonlar aynı kuantum konumunu (uzayda aynı mekanı) işgal edebilirler. Bu nedenle (her ne kadar parçacık fiziğinde her iki kavram arasındaki ayrım kesin belirgin değilse de) fermiyonlar genelde madde ile bileşikken, bozonlar sıklıkla güç taşıyıcı (etkileşimi ileten parçacıklar, kuvvet taşıyıcılar ya da radyasyonu oluşturan parçacıklar) olarak kabul edilir. Madde ve parçacık arasında gidip gelerek kuvvetin aktarılmasını sağlarlar.

Beş temel bozon vardır: 4 adet ayar bozonu + Higgs bozonu + Graviton

Kısaca özetlemek gerekirse fermiyonlar madde yapıcıları; bozonlar, parçacıklar arası etkileşimlere aracılık edenlerdir.

AYAR BOZONU

Doğadaki 4 temel kuvvetin taşıyıcı parçacıklarına verilen genel ad.

HİGGS BOZONU

Standart Model'deki fermiyonlara kütle kazandıran ve spini 0 olan parçacık.

FOTON Işık dahil tüm elektromanyetik radyasyonun temel birimi (kuantumu) olan parçacık. "Elektromanyetik kuvvet"in kuvvet taşıyıcısı. Diğer bütün temel parçacıklar gibi foton da kuantum mekaniği ile yönetilir ve dalga/parçacık ikiliği gösterir (hem dalga, hem parçacık olabilir).

GRAVİTON

Günümüze kadar varlığı kanıtlanamamış, kütleçekim kuvvetini ilettiği varsayılan, sanal bir parçacık.

HADRON

Güçlü etkileşim tarafından bir arada tutulan taneciklerden oluşan bir bileşik parçacık. Kuarklar bir araya gelerek oluştururlar. En kararlı olanları proton ve nötrondur.

BARYON

Üç kuarktan ya da üç anti-kuarktan oluşan ağır parçacıklar.

MEZON

Bir kuark ve bir antikuarktan oluşan orta ağır parçacıklar.