Araştırma ve yazı:

Lidya imparatorluğu Anadolu’muzda; Paktolos (Sart çayı) kıyısında ve Tmolos dağının (Bozdağ) en dıştaki kuzey yamaçlarından birinde yer almakta. Kaba adresini isterseniz Manisa dolayları diyebilirim. Zaten başkenti Sardes, Manisa-Salihli’de...

Lidyalılar ise erkek-egemen Yunanlılardan (Hint-Avrupalı) değildirler. Günümüzde ne yazık ki hala çözülememiş olan apayrı bir dilleri vardır. Yunanlılar tarafından “barbar” olarak nitelenmişlerdir.

İlk kez İÖ 8.yy.da Homeros’un söz ettiği, ama geçmişi İÖ 2000’e dayanmakta olan Lidya krallığında Kibele tapımı çok yaygındı:

Herodot, Tarih, Not 210
Sardes'teki tapınak beyaz mermerden yapılmıştı, çok güzel ve görkemli bir yapıydı.

Kibele tapımının saygı gördüğü Lidya, tüm Anadolu krallıkları gibi anaerkil düzendeydi. Bu yüzden kral ölünce hanedanlık kral ailesine değil; kraliçenin evlendiği adama geçerdi. “Lidya’da kadın egemenliği vardı ve taht kralın soyunu değil, kraliçeyi izlerdi.” (Robert Briffault)

Lidya’nın kurucusu olan Omphale bazı araştırmacılara göre bir Amazon kraliçesiydi! “Lidyalılar kendilerinin efsanevi –ama gerçekten yaşamış biri olabilecek- Amazon kraliçesi Omphale’den geldiklerini savunurlar.” (Edith Hamilton)

Diodorus Siculus , Biblioteca Historica
Efsaneye göre Thermodon’lu Amazonlar kadar, Libya’da da kraliçe Omphale tarafından yönetilen Amazonlar vardır. Onlar Libya’nın batı kısımlarındadırlar.

Burada ilginç nokta Diodoros’un Omphale’yi Lidya değil, Libya kraliçesi olarak göstermesi.

Kültürleri kadın üstünlüğüne değil, kadın özgürlüğüne dayalıydı. Heredot, Tarih adlı kitabında Lidya'lı kadınların büyük bir özgürlüğe sahip olduklarını ve kocalarının bile onları ancak kendileri istediği sürece yanlarında tutabildiğini yazmıştır. Lidya’da kadın özgürlüğü kadar seks özgürlüğü de benzersizdi. Çıplaklık ve erotik duyguları uyaracak biçimde giyinmek ayıplanmaz, bilakis özendirilirdi. “Lidya’lı kadınlar kendi kocalarını kendileri seçer ve evlenmeden önce kendilerini istedikleri gibi teşhir ederlerdi.” demekte araştırmacı –yazar Robert Briffault.

Kadın özgürlüğünün olduğu bu diyarda erkekler gölgede kalan güçsüz kimlikler değillerdi.

Herodot, Tarih 1:79
O dönemde Asya’da hiçbir halk yiğitlikte ve güçlülükte Lidyalıların bileğini bükemezdi. At üstünde dövüşürlerdi, büyük mızrakları vardı, usta biniciydiler.

Lidya'da bir genç kız -Müslümanlıkta olduğu gibi- çağdaş kültürümüzde onaylanandan biraz daha genç yaşta cinsel ilişki kurabilirdi. Dahası, genç kızların fahişelik yapması onaylanırdı. Heredot pek çok kızın çeyizini bu yolla oluşturduğunu ve konu hakkında daha başka şeyler de yazmış.

Heredot, Tarih, 1:93
Mısır ve Babil’deki anıtlar bir yana, öyle bir anıt vardır ki, bilinen bütün öbürlerini aşar. Bu, Karun’un babası Alyattes’in mezarıdır, etekleri büyük taşlarla örülmüş bir toprak yığınıdır. Küçük esnafın, el işçilerinin ve aşk satıcısı küçük kızların topladıkları paralarla yükseltilmiş bu anıt. En yüksek yerinde, ben oradan geçtiğim zamanda da, beş tane taş blok vardı, üzerlerine kazılı olan yazıtlarda, buna katılan her meslek dalının ne kadar verdiği yazılıydı, bu rakamlara göre en çoğunu bu küçük kızcağızlar vermiş oluyorlardı. Şunu da belirteyim, Lidya’lı halk kızlarının hepsi de, kocaya varıncaya kadar kendilerini satarlar, çeyizlerini bu zanaatla yaparlar.

Heredot, Tarih, 1:94
Lidyalılar, kız çocuklarını orospuluğa bırakırlar.

Strabon, Coğrafya - Kitap XIII, IV:7
Koloe gölünün (başkent Sardes’in hemen kuzeyindeki göl, günümüzün Marmara gölü) civarında kralların anıtları bulunur. Sardes’te Alyattes’in büyük tümülüs’ü vardır. (...) bazıları Alyattes’in anıtına fahişelik anıtı derler.

Bu sözlerin doğruluk ölçütü araştırmacılar tarafından tartışılıyor; çünkü Heredot'un kitabının kimi yerlerinde gerçeklerden saptığı biliniyor. Hatta kimileri onun için "Tarih kadar yalanın da babası" şeklinde ithamlarda bulunuyorlar. Ancak benzer bir bilgi Strabo'nun Coğrafya'sında (11.14.16) ve Aelian'ın Tarih'inde (4.1) farklı kültürlerle ilgili yer alıyor. Bu yüzden bazı akademisyenler Heredot'un farklı kültür gerçeklerini Yunan kültürünü Lidyalılara üstün kılmak adına kullandığını öne sürüyorlar ve bu görüşleri adına I.94'te "Artık Lidyalılar, kız çocuklarını fuhuş yapmaları dışında, Helenlerle hemen hemen aynı geleneklere sahipler" cümlesini kanıt gösteriyorlar. Çocuk fahişeliğinin gerçek olduğu asla kanıtlanamamış olsa da, Lidya kültüründe serbest cinselliğin olduğu bilinmekte.

Tarih Öncesi Ege, George Thomson s.193
Etrüskler gibi Lidyalılar da, küme evliliğinin bir kalıntısı diyebileceğimiz evlilik öncesi rasgele cinsel ilişki vardı.

Çok zengin bir ülkeydi Lidya. Doğa (doğa ana?) çok cömert davranmıştı onlara. Toprak bereketliydi; çevrede bol miktarda altın ve gümüş yatakları vardı...

Plutarch , Theseus 6.5
Lidya’nın baş kenti Sardes “altın olarak çok zengin” diye nitelenir; çünkü Tmolus dağından akan ve içinde “altın kumu” taşıyan Paktolos nehri kıyısında yer almaktadır. Lidyalılar buraya bir altın rafinerisi kurmuşlar ve böylece çok zengin olmuşlardır.

Herodot, Tarih 1:50
(...) Toplanan sunularda kurulan altın yığınlarını erittirdi, altı palme uzunluğunda, üç palme genişliğinde, ve bir palma yüksekliğinde külçeler halinde döktürdü. ( uzunluk 45 cm, genişlik 22.5 cm. yükseklik 7.5 cm.) , 117 külçe oldu. (...) Gene som altından 10 talanton ağırlığında bir de som altın heykeli yaptırdı.

Lidya zenginliğinin yanı sıra tarihe uygarlığı ile de geçti.

1893 yılında Sardes'te araştırmalar yapan G. Radet, kitabında, “her şeyin bir buçuk yüzyıl içinde Yunanlılar tarafından "barbar" olarak nitelenen Lidya krallığının başkenti Sardes'te başladığı"nı yazmaktadır. Bu “her şey” tanımlamasının içine ekonomik ve endüstriyel buluşlar, para basımı, uluslararası ve uzun mesafeli ticaret, lirik şiirsel yapıtlar, müzik, felsefe, astronomi ve coğrafya, metalürjinin ilerlemesi ve heykelcilik girmektedir.

Tarihte ilk İÖ 700’de elektron’dan (ak altın; altın-gümüş karışımı) sikkeyi basarak değiş-tokuş ticaretinden, para aracılığıyla ticarete geçen ulus Lidyalılardı. Bu gelişme ticareti zahmetli bir yol olan takas ticaretinden kurtarmak anlamındaydı.

Kanımca Lidya'nın benzersiz konumunu yine Heredot'un aşağıdaki sözleri çok güzel şekilde tanımlamakta.

Heredot, Tarih 1:29
Bu uluslar baş eğmişler ve Kroisos'un Lydia imparatorluğuna katılmışlardı ki, o zamanlar işe yarar diye bilinen ne kadar adam varsa Yunanistan'da, böyleleri hep oraya koşarlardı, zenginliğin en üst noktasına varmış olan Sardes'e üşüştüler. Solon da bu arada Sardes'e gelen Atinalılar arasındaydı.

Oysa Lidya onlara barbar deyip aralarına almayan Yunanlılardan öte, Yunanlıların baş tanrısı Zeus tarafından da sevilmemektedir. Öyle ki, Kibele'nin biricik sevgilisi "güzeller güzeli delikanlı" olarak nitlenen Attis, Zeus'un görevlendirdiği bir yaban domuzu tarafından öldürülür.

Pausanias 7.19.9-12
Zeus (..) Lidyalıların köylerini yok etmesi için bir yabani domuz yollamıştır. Bu Lidyalılar ve Attis domuz tarafından öldürülmüşlerdir. Bu nedenle Pessinus’ta oturanlar domuzdan uzak dururlar.

Lidyalıları lanetleyen mitolojik Zeus'tan daha reel bir ilah daha vardır… o da Yahudilik ve Hıristiyanlık baş tanrısı Yahve'dir. Lidya, Yahve'nin lanetine uğramıştır.

Tevrat, Hezekiel 30
1 RAB bana şöyle seslendi:
2 “İnsanoğlu, peygamberlik et ve de ki, ‘Egemen RAB şöyle diyor: “‘Ah o gün diye haykır.
3 Çünkü o gün yakın. RAB'bin günü yakın, Bulutların günü, Ulusların yıkım zamanı.
4 Bir kılıç Mısır'a karşı çıkacak. Kûş'u acılar saracak. Mısır'da vurulanlar yere serilince Ülkenin serveti alınıp götürülecek, Temelleri yok edilecek.
5 Mısır'la birlikte Kûş, Pût, Lud, Arabistan, Kuv ve antlaşma yaptığım halkım Kılıçtan geçirilecek.

Lud, Lidyalılardır. (Josephus, Jüdische Altertümer, 1. Kitap, 6. bölüm, 4 "İÖ 7. yüzyıla ait Asur yazıtlarında Lidyalılara Luddu denir.)

Pek çok araştırmacıya göre Zeus, Yahve'nin öncel maskeli halidir. (Tanrıların Maskeleri - Joseph Campbell)