Araştırma ve yazı:

Bu bölümde Karun(Krezüs) hakkında kuru bir tanıtım yapacağıma, Krezüs'ün lanetlenmesini anlatıp, Yahudiliğin tek tanrısı Yahveh'in ve ataerkillerin, Anadolulu Karun ve Lidyalılarla nasıl uğraştığını gösterme arzusundayım.

KArun adını alacak kadar zengin ve şaşaalı imparator gün gelir Perslere, kendi kadar şaşaalı ve ünlü bir diğer imparatora, Kiros'a yenilir. Bizi ilgilendiren mevzu da böylece başlar. Krezüs'ün sonu hakkındaki en popüler bilgi Herodot'un Tarih adlı kitabından alınır. Ancak olaylara girmeden farklı bazı bilgiler vermem de gerek.

Antik yazarlara göre Lidya krallığında üç sülale yer almıştır. Atys, Herakleides ve Mermnad soylarıdır bunlar. Mermnad'lara "Şahin Krallar" denir; ilk kral Ardys'dir, onu Sadyattes, Alyattes ve Krezüs izler.

Aktarmak istediğim olay Heraklitlerin kralı Kandaules ile ilgilidir. Bu kral, karısının çekiciliğinden öylesine gurur duymaktadır ki, onun güzelliğini dostu Gyges’e gösterip hayran etmek için kraliçe banyo yaparken kadını gizlice izlettirir. Ama kraliçe durumun farkına varır, Gyges’i huzuruna çağırır ve ona iki seçeneği olduğunu söyler. Ya kendini küçük düşüren kralı öldürüp kendi kral olacak... ya da kraliçe tarafından öldürülecektir! Gyges kralı öldürmeyi seçer tabi ki, Lidya'da anaerkil düzen olduğu için (yani krallık babadan oğula geçmediği, kraliçe kiminle evlenirse o kral olduğu için) kral olur ve böylece krallık İÖ 685’de Mermnad’lar soyuna geçer. Lidya, krallıktan imparatorluğa İÖ 552’ye dek hüküm sürecek olan bu soy yönetiminde ulaşacak ve soyun en ünlü kralı ise Krezüs (Croisos), yani Karun olacaktır.

Şimdi Herodot'a dönelim.

Herodot’a göre Lidya, tanrılar tarafından, Gyges’in, kral Kandaules’i öldürmesi suçu nedeniyle yıkılmıştır.

Herodot, Tarih 1:91
Krezüs (Lidya ‘nın yıkıldığındaki kralı), Heraklesoğullarının bir askeriyken, bir kadının ihanetine alet olarak efendisini öldüren ve üzerinde hiçbir hakkı bulunmadığı tahtı ele geçiren dördüncü kuşaktan dedesinin yaptığını ödemiştir (...)

Bu "babaların suçunun cezasını torunların çekeceği" şeklinde özetlenebilecek -bence- anlamsız, hatta adaletsiz yaklaşım ise Yahudilik tek tanrısı Yahve'nin kuralıdır. (Yani Herodot'un Kresüzün sonu hakkındaki yorumu Tevrat görüşü ile paraleldir.) Tevrat’ta yer alan bazı ayetler, zamanlamadaki gecikmenin (söz edilen ödemenin neden beş kuşak sonra gerçekliğinin) nedenini açıklar gibidir.

Tevrat, Çıkış 20
5 (...) babaların günahını çocuklar üzerinde, üçüncü nesil üzerinde ve dördüncü nesil üzerinde arayan (...) kıskanç bir tanrıyım.

Tevrat, Sayılar, 14
18 RAB (...) babaların işlediği suçun hesabını üçüncü, dördüncü kuşak çocuklarından sorar.

Herodot kitabında Krezüs hakkında (aleyhinde) "yazmaya" devam eder!

Tarih 1:29'de Kiros'un onu diri-diri yakmaya kalktığını, Krezüs'ün de yanarken "Solooonnn… Solooon…" diye bağırmaya başladığını söyler. Anlatıma göre Kiros bu feryadın nedenini merak edip Kresüz'ü çözdürür, yanına getirtir, ona neden Solon diye bağırdığını sorar. Kresüs de ona "Solon ülkeme, beni ziyarete gelmişti, onu zenginliklerimi gösterdim ve dünyanın en mutlu adamının ben olduğumu söyledim. O ise bana paranın önemli olmadığını, hayatın nasıl sonuçlandığına bakmak gerektiğini söyledi, ben ise onu kovdum… ama haklıymış" mealinden laflar eder. Bu sözlerden Kiros da etkilenir ve böylece -biraz da laflardan korkup, aman benim de başıma aynısı gelmesin diye- Krezüs'ü affeder.

Oysa…

Gerçekleri ben söylemeyeyim, onları bir ustadan dinleyelim.

Arşipel, Halikarnas Balıkçısı
Oysa anlatılan söylencenin doğru olması olasılığı hiç yoktur. Özellikle Solon İÖ 640 yılında doğuyor ve İÖ 558 yılında ölüyor. Krezüs 560’da doğuyor, 546’da 26 yaşında ölüyor. Yani Solon öldüğünde Krezüs 8 yaşında demektir.

(Buraya minik bir dipnot ekleyeyim: İÖ 546, Krezüs'ün yenilme tarihidir; ölüm tarihi bilinmemektedir.)

Solon'a gelelim. Solon, etik devrimler adı altında "insanları eşitleştirmek" gibi parıltılı ve etkileyici düşünceleri savunsa da, aslında anaerkide kutsanan zenginlik ve lüks gibi kavramlara hiç de yakın değildir. Hikayede seçilen kimlik olma nedeni zaten budur. Ardıllarından olan ve batıda yine pek beğenilen Platon, pazar yerini tekme-tokat dağıtan, (ticarete karşı olan) İsa'nın ilk halidir.

Peki; Krezüs'e gerçekte ne olmuştur? En yayın görüş, onun Kiros tarafından kendine danışman olarak atandığıdır. Zaten Herodot da bunu kabul eder.

Ancak bazı yazarlar Krezüs'ün Kiros ile ilişkisinin danışmanlıktan öte olduğunu anlatmışlardır. Örneğin Ctesias, onun sadece danışman değil, İran'ın kuzey batısındaki Media bölgesindeki Barene kentinin valisi olarak atadığını yazmıştır.

Midas'ın karalanıp durması gibi, Krezüs nefreti Yunan yazarlar arasında yaygındır. (Bir dipnot daha vereyim: Uygarlığı, zenginliği ve adilliği ile tarihe geçen bir kral olsa da, Grekler tarafından lanetlenme durumu, benzersiz Minoen kültürünün kralı Minos ve Kıbrıs kralı Kinyras için de uygulanmıştır.)

Lukianos, Seçme Yazılar - Öbür Dünyada Konuşmalar II
Krezüs: Bizler yeryüzünde bıraktıklarımızı, Midas altınlarını, (..) ben de hazinelerimi anıp anıp inler yakınırken, Menippos bizim karşımıza geçmiş, alay ediyor, sövüyor; bize köle diyor, pislik diyor; biz ağlarken büsbütün rahatsız etmek için şarkı söylediği bile oluyor.
Menippos: Küstahlık benimkine değil, sizinkine derler. Kendinize taptırdınız, ölümü bir an aklınıza getirmeden özgür insanları kendinize oyuncak ettiniz, işte asıl oydu küstahlık. Şimdi hepsi elinizden alındı ya! Ağlayın artık.

Söz konusu nefret ve lanetleme çok farklı bir ortamda, Yahudilikte, de görülür!

Tevrat'da lanetlenen ve çok zengin olan Korah adlı bir kişi vardır. Numbers Rabbah adlı midraşın (yani gizli Yahudilik bilgilerinin verildiği dini metnin) 22:7'sinde onun dünyanın en zengin adamı olduğu söylenir. Bazı yazarlar ise Korah'ın Karun olduğunu öne sürmektedirler.

Benzerlikler gerçekten boldur. Krezüs ve Korah'ın büyük bir zenginliğe sahip kişiler olmalarından öte Kuran-ı Kerim, Kasas 78-82'de Korah'tan Karun diye söz edilir.

Karun ise Krezüs'tür zaten.

Kroisos - Vikipedi
Birçok kaynakta Kur'an da geçen Karun ile Kroisos (ya da Krezus) aynı kişidir.

(Bkz.
Kroisos (Krezüs, Karun) - Anadolu Uygarlıkları.
Solon (2): Lidya Kralı Krezüs ve Pers Kralı Kiros - www.sehriyar.info
Neriman Deniz- Solon ve Kroisos
Karun: Metali Altına Çeviren Kralın Hikayesi - ungo.com.tr
Kroisos haberi - Arkeolojik Haber

Şimdi kısaca Tevrat'ta anlatılan Korah'ın lanetlenmesine göz atalım.

Musa, İbranileri Mısır’dan vaat edilmiş toprakları bulmak adına çöle çıkardığında (40 yıl boyunca, yani Musa ölene dek, her geçtikleri yerdeki uygar krallıklara saldırsalar da, üzerinde yaşayacakları toprak bulamadan, değim yerinde ise açlıkla sürüneceklerdir) Korah kavimdedir. Yaşanan sefalet yüzünden defalarca çıkacak isyanlardan birinde yer alır. (Tevrat, Sayılar 16)

Çıkan çatışmada Musa "Herkes kendi buhurdanını alıp içine buhur koysun. İki yüz elli kişi birer buhurdan alıp RAB'bin önüne getirsin" der. (Buhurdan olarak dinsel bir ekipman şeklinde verilen nesnenin Tevrat boyunca sık sık ateşli silah olarak kullanıldığını da söyleyeyim.)

Olan biteni Tevrat'tan okuyalım.

Tevrat, Sayılar 16
18 Böylece herkes buhurdanını alıp içine ateş, ateşin üstüne de buhur koydu.
(..)
31 (..) Korah, Datan ve Aviram'ın altındaki yer yarıldı.
32 Yer yarıldı, onları, ailelerini, Korah'ın adamlarıyla mallarını yuttu.
33 Sahip oldukları her şeyle birlikte diri diri ölüler diyarına indiler. Yer onların üzerine kapandı. Topluluğun arasından yok oldular.
34 Çığlıklarını duyan çevredeki İsrailliler, “Yer bizi de yutmasın!” diyerek kaçıştılar.

Ancak her nedense bu felaketten "buhurdanlıklı" kişiler de nasiplerini alırlar: 35 RAB'bin gönderdiği ateş buhur sunan iki yüz elli adamı yakıp yok etti.

Şimdi de dinsel ortamdan uzaklaşıp, Krezüs'ün neden yenildiğini, ama ardından Kiros'a akıl verici olarak yaşadığını tarihçi değil, bir okültist-paganistin (yani bendenizin) ağzından dinleyelim.

Kresüz'ün asıl (bence ilahi) görevi Persler arasına girmek (bir anlamda sızmak) ve anaerkil düşünce ve doğruları bu kültüre perkitmekti.

Herodot, Tarih 1:71
Gerçekten de Perslerin, Lidyalıları yenmeden önce tek bir lüksleri ve iyi bir şeyleri yoktu.

Kimi zaman felaket sanılan olaylar, sinelerinde büyük bereketler ve hayrlar içerirler.